Rys historyczny
Dwie spośród trzech wiosek należących do Gminy Brenna – Górki Wielkie oraz Górki Małe – są jednymi z najstarszych osad w Beskidzie Śląskim. Informacje na ich temat odnaleziono w spisie miejscowości należących do Księstwa Cieszyńskiego z 1305 roku. O tym, co działo się z tymi terenami w następnych stuleciach wiemy tylko tyle, że większa ich część należała do majątków kolejnych rodzin szlacheckich. Ziemie te najdłużej znajdowały się w posiadaniu rodziny Góreckich (w latach 1521 – 1697) oraz Marklowskich (w latach 1734 – 1802).
Informacje dotyczące trzeciej wsi – Brennej – pochodzą z końca XV wieku. Wtedy to książę cieszyński Kazimierz potwierdził, że niejaki Wawrzyniec z Pogórza zapisał swojej małżonce połowę wsi Pogórze oraz Brenną. Kolejne wzmianki dotyczące tych okolic pochodzą z XVI wieku, kiedy to inny książę cieszyński – Wacław III Adam – nadał wieś Brenną Wacławowi Wodzie z Kojkowic. Ziemie w Górkach Małych, karczma, młyn oraz rybniki należały wówczas do wójta Mikołaja Tańca.
Na przestrzeni kolejnych lat wsie zaczęły się rozrastać. Możniejsi gospodarze uzyskiwali kolejne przywileje od księcia cieszyńskiego i pozwolenia na budowę nowych obiektów. Powstał książęcy folwark i huta szkła. Pojawili się nowi mieszkańcy: wędrowni pasterze, którzy osiedlali się na stokach pobliskich gór oraz ludność rolnicza z północnych terenów Śląska, która z powodu przeludnienia wędrowała w poszukiwaniu nowych siedzib.
Pasterze, którzy przywędrowali na te tereny zostali odnotowani w książęcych zapiskach jako Wołosi. Przybywali oni z Wołoszczyzny i Siedmiogrodu (dzisiejsza Rumunia), jednak ich ojczyzną były górzyste tereny Półwyspu Bałkańskiego, a nawet Azji Mniejszej. Wraz z Wołochami dotarła do nas nowa forma gospodarki: hodowla bydła wołoskiego, owiec i kóz. Zwierzęta te dawały ludności mleko, ser, mięso, a także wełnę i skóry, z których wyrabiano odzież.
Jeszcze większy rozkwit wsi należących do dzisiejszej Gminy Brenna nastąpił w XVIII wieku, kiedy ziemie te przeszły na własność rodu Habsburgów. Szczególny nacisk położono na uprawę lasów, gdyż w pobliskim Ustroniu powstała huta żelaza, która potrzebowała drewna (hutę opalano węglem drzewnym).
W 1922 roku Tadeusz Kossak odkupił dawny majątek dworski w Górkach Wielkich i zamieszkał tu wraz ze swoją córką Zofią Kossak. Pisarka spędziła tutaj niemal całe swoje życie. Wiele z jej utworów literackich powstało właśnie w Brennej. Po śmierci Zofii Kossak jej mąż – Zygmunt Szatkowski – zebrał wszystkie pamiątki po żonie i otworzył poświęcone jej Muzeum Biograficzne.
Spore zmiany dla mieszkańców wsi nastąpiły w latach trzydziestych ubiegłego wieku oraz po II Wojnie światowej. Górki oraz Brenna, wykorzystując malowniczy górski krajobraz, zaczęły rozwijać się pod względem turystycznym. Wybudowano nową drogę, zaczęły powstawać obiekty wypoczynkowe, kąpieliska rzeczne, kwatery prywatne. Liczne szlaki turystyczne oraz widokowe górskie szczyty zachęcały wielu turystów do odwiedzania tych terenów. Budowano obiekty sportowe, wyciągi narciarskie, punkty gastronomiczne. Zaczęto organizować imprezy kulturalno – folklorystyczne, takie jak np. Dożynki Ekumeniczne czy Wojewódzki Przegląd Wiejskich Zespołów Artystycznych. Dzięki tym wszystkim staraniom Brenna stała się znanym i lubianym wśród turystów miejscem wypoczynkowym, oferującym sporo atrakcji zarówno latem, jak i zimą.
Dziękujemy Informacji Turystycznej Gminy Brenna za udostępnienie archiwalnych zdjęć.
Muzea i zabytki Gminy Brenna
Muzeum Zofii Kossak – Szatkowskiej
ul. Stary Dwór 2
43-436 Górki Wielkie
tel. 33 853 95 15
www.muzeumkossak.pl
Muzeum biograficzne Zofii Kossak – Szatkowskiej jest oddziałem Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie. Założył je w 1973 roku mąż pisarki – Zygmunt Szatkowski, który stał się jednocześnie pierwszym kustoszem obiektu. Muzeum mieści się w dawnym domu ogrodnika, niedaleko ruin spalonego w 1945 roku dworu. W domu, który był ostatnią przystanią pisarki, zgromadzono wiele pamiątek: zdjęcia rodzinne, rękopisy, maszynopisy, listy, obrazy oraz bogaty zbiór książek.
Tuż przy muzeum znajduje się niewielki park, w którym zobaczyć można ruiny spalonego dworu oraz tablicę pamiątkową poświęconą Zofii Kossak – Szatkowskiej. Warto odwiedzić to miejsce.
Godziny otwarcia:
wtorek: 9.00 – 15.00
środa: 9.00 – 16.00
czwartek: 9.00 – 15.00
sobota: 9.00 – 15.00
niedziela: 10.00 – 14.00
poniedziałek, piątek: nieczynne
Ostatnie wejście na ekspozycję: na 30 min. przed zamknięciem.
Centrum Kultury i Sztuki „Dwór Kossaków”ul. Stary Dwór 4
43-436 Górki Wielkie
tel. 33 851 03 51, e-mail: dwor@zofiakossak.pl
www.dworkossakow.pl
W zabytkowych ruinach dawnego dworu Kossaków otwarto CKiS „Dwór Kossaków”. Najmłodszych zachęcają do zabawy postacie z baśni Zofii Kossak pt. „Kłopoty Kacperka góreckiego skrzata”. Na piętrze w holu zwiedzających witają bliźniacy: Wojciech Kossak – znany malarz i Tadeusz Kossak – gospodarz góreckiego dworu. Nowoczesna adaptacja XVIII – wiecznych ruin i ich otoczenia umożliwia Fundacji im. Zofii Kossak coroczne organizowanie „Artystycznego Lata”, czyli cyklu imprez kulturalnych: koncertów, przedstawień teatralnych, warsztatów, plenerów malarskich i rzeźbiarskich, których efekty można oglądać podczas wystaw poplenerowych. Nowoczesny sprzęt audiowizualny zainstalowany w budynku przenosi odwiedzających w lata, kiedy żyła Zofia Kossak.
Godziny otwarcia: codziennie od 9.00 do 17.00, wstęp wolny.
Kościół p.w. Wszystkich Świętych w Górkach WielkichGórki Wielkie, ul. Pod Zebrzydkę 6
tel. 33 853 94 22
www.wszystkichsw-gw.pl
Świątynia należy do najstarszych kościołów na Śląsku Cieszyńskim – wzmianki o parafii pochodzą z 1447 roku. Wewnątrz znajduje się późnogotycki portal z herbem rodziny Kornicz – Góreckich, fundatorów świątyni.
Kościół na przestrzeni wieków był kilkakrotnie przebudowywany, przez co zatracił nieco swój gotycki charakter. W 1662 roku przebudowano pochodzące z XV wieku Prezbiterium oraz część nawy głównej.
Niedaleko kościoła znajduje się cmentarz katolicki, na którym pochowano m.in. pisarkę Zofię Kossak – Szatkowską oraz jej męża – Zygmunta Szatkowskiego.
Kościół p.w. Św. Jana ChrzcicielaBrenna, ul. ks. Juroszka 7 (centrum miejscowości)
Kościół wzniesiono w latach 1793-96, na miejscu stojącej tu niegdyś drewnianej kaplicy – wzmianki dotyczące jej budowy pochodzą z 1719 roku. Wystrój świątyni jest bogaty, znajdują się tu obrazy przedstawiające m.in. chrzest Pana Jezusa i Świętą Rodzinę. W nawie głównej można obejrzeć ambonę z wizerunkami czterech Ewangelistów i Dobrego Pasterza, datowaną na XIX w.
W kościele znajdują się także dwie XIX – wieczne rzeźby, prezentujące Św. Józefa z Dzieciątkiem i Św. Annę z Matką Bożą. Boczne ołtarze pochodzą z końca XIX w.
Kościół p.w. Św. Jana NepomucenaBrenna, ul. Leśnica 118
W miejscu, w którym obecnie stoi kościół, w 1834 roku wybudowano drewnianą kaplicę p.w. Św. Jana Nepomucena. Powiększono ją oraz przebudowano rok później i w takiej formie przetrwała sto lat. W 1935 roku budynek ponownie przebudowano, a dwa lata później odprawiono pierwszą Mszę Świętą. Nową kaplicę poświęcił ks. Jan Skulina w asyście ks. proboszcza Rudolfa Juraszka i ks. profesora Jerzego Juraszka z Orłowej. W 1948 roku do Brennej Leśnicy przybył pierwszy proboszcz – ks. Leon Roter. W tym samym roku wybudowano wieżę kaplicy. Rok później parafianie ofiarowali kościołowi dzwon ważący 200 kg, któremu nadano imię Św. Józefa.
Zabytkowe chaty
Na terenie Brennej oraz Górek Wielkich i Małych można znaleźć kilkanaście starych chat z końca XVIII i początku XIX wieku. Niestety ich liczba ciągle maleje, gdyż są wyburzane, a na ich miejsce buduje się nowe domy.
Te, które się zachowały to m.in. chata przy ul. Juroszka 5 obok plebanii kościoła Św. Jana Chrzciciela (dom jest obecnie zamieszkany) oraz budynek przy głównej drodze w Brennej – ul. Wyzwolenia 69.